Bt Crops

Bt crops :

 ئەو دانەوێڵانەیە کە بە تەکنیکی زانستی (ئەندازەی جینەکان) دەستکاری جیناتیان کراوە و ماددەی بۆماوەی لە بەکتریای خاکەوە خزێنراوەتە ناو ئەو دانەوێڵانەوە، واتە هەڵگری جیناتن(بۆهێڵ) لە بەکتریای (Bucillus thuringiensis) ، ئەم جۆرە بەکتریا (Bt) پرۆتینێک بەرهەم دەهێنێت (Cry3Bb1, Bt Delta Endotoxin) کە
ژەهراوییە بۆ هەندێک لە دەردوبەڵای دەغڵودان (Lepidoptera larvae کرمۆکە باڵ پولەکەییەکان) ، بەڵام بۆ مرۆڤ و شیردەرەکان ژەهراوی نییە . دانەوێڵەیەک کە بی تی جینی (Bt gene) تێدابێت توانای دەردانی ئەم ژەهرەی هەیە، بەوجۆرەش ڕووەکەکە

Read More

Biofilms بایۆفیلم

Biofilm (زیندەفیلم) چی یە؟  

ئاوێتەیەکە لە وردەزیندەوەری جیاواز (....Bacteria ,Funji ,Yeast ,etc) کە بە ماددەیەکی لینجی شێوە کەتیرەیی (Carbohydrates) پێکەوە بەستراوون ، ئەم ماددەیە  لە لایەن وردەزیندەوەرەکانەوە دەردەدرێن ناو دەبرێت بە (Extracellular Polymeric Substances) یارمەتی پێکەوەنوسانی بەکتریا یان وردە زیندەوەرەکان دەدات بە ڕووی مادەکانەوە.

Biofilm توانای دروست بوونی هەیە لەسەر ڕووی تەنی زیندوو یان نازیندوو (شلەمەنییەکان ، Polystyrene , Polyester, لاستیک ، مس ،تەنە ڕەقەکان ، ڕووەک ، ئاژەڵ) لە باوترین ئەو بەکتریایانەی کە توانای گەشەکردنیان هەیە لە بایۆفیلمدا بریتیین لە ( Listeria, Pseudomonas, Bacillus, Escherichia coli and Salmonella )   .

بەکتریا بایۆفیلم دروست دەکات بۆ پاراستنی خۆی لە گەرمی و تیشک و ووشک بوون و مادەی کیمیاوی و پاککردنەوە.

Read More

Glossary

Amino acid A building block of proteins. There are 20 amino acids, each of which is coded for by three adjacent nucleotides in a DNA sequence.

Anticipation The disease process in which symptoms show up earlier and are increasingly severe in each generation.

Biofilm A slime layer that develops naturally when bacteria congregate on surfaces.

Bioinformatics The field of biology specializing in developing hardware and software to store and analyze the huge amounts of data being generated by life scientists.

Biotechnology The industrial use of living organisms or biological methods derived through basic research; examples range from genetic engineering to making cheese or bread.

Chromatin The organization and dense packaging of DNA in the nucleus of cells.

Chromosome A cellular structure containing genes. Chromosomes are composed of DNA and proteins. Humans have 23

Read More

بایۆتەکنۆلۆجی و جۆرەکانی

(Biotechnology) بایۆتەکنۆلۆژی

تەکنۆلۆژیای ژیان یان زیندەسازی بە پێی بوارەکانی بەکارهێنان بە چەندین شێوە پێناسە کراوە ، بەڵام بە شێوەیەکی گشتی (ئەو تەکنیکەیە کە لە بنەڕەتدا زیندەوەر یان بەشەکانی یان ماددەکانی بەکاردەهێنێت بە ئامانجی بەرهەمهێنان یان  گۆڕانکاری لە بەرهەمدا، وەیان چاکسازیکردن و بەرەوپێشبردنی ڕووەک وئاژەڵ 

و وردەزیندەوەر(Microorganism) بۆ چەندین مەبەستی دیاری کراو و بە سوود. 

ئەم زانستە لە ئێستادا بوارێکی فراوانی زانستە زیندەییەکانی(ژیان)ی داگیرکردووە و ڕۆژ لە دوای ڕۆژ لە بەرەوپێشچوونی بەردەوامدایە ، بە ئامانجی پڕکردنەوەی پێداویستییە هەنووکەییەکانی مرۆڤ لە هەموو ڕووەکانەوە.ئەم زانستە فرە لایەنە و چەندین جۆری هەیە .

جۆرەکانی بایۆتەکنۆلۆژی و ڕێگەکانی سوود وەرگرتن:

١- بایۆتەکنۆلۆژی سوور (Red Biotechnology)

ئەم جۆرەی بایۆتەکنۆلۆژی تایبەتمەندە لە بواری پزیشکی ، و گرنگی ئەدات بە تەندروستی مرۆڤ . 

گرنگترین دەستکەوتەکانی ئەم بوارەی بایۆتەکنۆلۆژی :

١- بەرهەمهێنانی دژە زیندەیی (Antibiotics) لە بونەوەرە زیندووەکانەوە.

٢- بەرهەمهینانی ڤاکسین(Vaccines) لە زیندەوەرە نەخۆشەکانەوە.

٣- بەرهەمهێنانی چاوگەی دەرمانی زیندەیی (Bio-pharmaceutical)  وەک (ئەنسۆلین).

٤- چەرەسەری جینی (بۆهێڵ)ی (Gene Therapy) بە مانای چارەسەرکردنی نەخۆشییە بۆماوەییەکان 

لە مرۆڤدا بە بەکارهێنانی زانستی بایۆتەکنۆلۆژی لە گواستەنەوە و گۆڕانکاری جینەکاندا(بۆهێلەکان).

٥- توانای چاندنی ئەندامی نوێ لە لەشدا بە بەکارهێنانی بەشەکانی تری نەخۆشەکە خۆی لە جیاتی بەکارهێنانی ئەندامی کەسێکی خۆبەخش یان کەسێکی مردوو.

٦- شیکاری (DNA) کە ڕۆڵێکی گرنگ دەبینێت لە کێشەی ساغکردنەوەی باوکایەتی یان خزمایەتی لە بواری دادگەرییدا .

   ٧- لە ڕێگەی ئەنجامی شیکاری DNA ەوە پێش هاوسەرگیریکردن ، ئەتوانرێت ڕێگری بکرێت لە گواستنەوەی نەخۆشییە بۆماوەییەکان بۆ نەوەکانی داهاتوو.

٨- بەکارهێنانی ئەندازەی بۆماوە (Genetic Engineering) لە چارەسەری ئەو نەخۆشییانەی کە چارەسەریان ئەستەمە.

٢- بایۆتەکنۆلۆژی سەوز (Green Biotechnology)

ئەم جۆرەی بایۆتەکنۆلۆژی گرنگی بە بواری کشتوکاڵ و چاکسازی لە بەرهەمە کشتوکاڵییەکان و خۆراکییەکان دەدات بە پێی پێداویستی مرۆڤ.

گرنگترین دەستکەوتەکانی ئەم بوارە تا ئێستا: 

١- بەرهەمهێنانی جۆرێک بەروبووم کە بەهای خۆراکی بەرزی هەیە لە توخمەکانی (ڤیتامینەکان ، پرۆتین ، شەکر ،ڕۆن).

٢- بەرهەمهێنانی ڕووەک کە توانای بەرگری هەیە دژی نەخۆشی و مێروو کە توشی ڕووەکەکە ئەبێت . لە جییاتی بەکارهێنانی مێروو کوژ کە ژەهرەکەی زیان بە مرۆڤ و ژینگە دەگەیەنێت.

٣- بەرهەمهێنانی جۆرە ڕووەکێک کە توانای مانەوە و بەرگری هەیە لە کەشوهەوای نا لەباردا (بەرزبوونەوەی پلەی گەرمی ، ووشکەساڵی ، هتد).

٤- بەرهەمهێنانی بڕێکی زۆری بەرووبوم کە بە ڕێگەی ئاسای کاتی زۆری ئەوێت بۆ بەرهەمهێنانی ،وە یارمەتیدەرە بۆ لەناوبردنی هەڵئاوسانی نرخ لەسەر ماددە خۆراکییەکان لە بازاڕەکاندا.

  

٥- بەرهەمهێنانی قڕکەری زیندەیی (Bio-pesticide) لە سەرچاوەی سروشتی نا کیمیایی کە زیانی نییە بۆ مرۆڤ و ژینگە.

٦- بەرهەمهێنانی پەین لە جۆری (Organic) و (Bio-fertilizes)  لە سەرچاوەی سروشتی بێ زیان بۆ ژینگەو مرۆڤ.

٧- بەرهەمهێنانی چەندین جۆری نوێی بەروبووم بە مەبەستی کەمکردنەوەی قەیرانی برسییەتی لە وولاتە هەژارەکاندا وەک( Golden rice) برنجی ئاڵتونی.

٨- باشترکردنی جۆرو تام و بۆن و بەرامی چەندین خۆراک کە لەلایەن مرۆڤەوە ویستراوە.

٣- بایۆتەکنۆلۆژی سپی (White Biotechnology) 

ئەم جۆرەی بایۆتەکنۆلۆژی گرنگی ئەدات بە بواری پیشەسازی . بایۆتەکنۆلۆژی سپی یەکێکە لە گرنگترین جۆرەکانی بایۆتەکنۆلۆژی کە لە ووڵاتە پێشکەوتووەکاندا بە شیوەیەکی بەربڵاو بەکاردەهێنرێت.

گرنگترین دەستکەوتەکانی :

١- بەکارهێنانی زیندەوەر بۆ بەرهەمهێنانی ماددەی کیمیایی بە ڕێگەی زیندەیی لە جیاتی ڕیگەی دەستکرد کە هۆکارە بۆ پێسبوون.

٢- دروستکردنی دەرمانی چارەسەری زیندەیی (Bio-pharmaceuticals) بۆ زۆرێک لە دەرمانەکان وەک بەرهەمهینانی ڤیتامینەکان .

٣- بەرهەمهێنای جۆرێکی پلاستیک کە توانای شیبونەوەی ئەندامی هەیە .

٤- بەرهەمهێنانی ماددە لکێنەرەکان لە سەرچاوەی رووەکی ، وە پێشبینی دەکرێت ببیتە جیگرەوەی ماددە لکێنەرەکانی تر کە ژەهراوین و سەرچاوەی پیس بوونی ژینگەن.

٥- بەرهەمهێنانی پاککەرەوەکان لە سەرچاوەی ڕووەکی بێ کیمیایی، ئەم پاککەرەوانە توانایەکی بەرزیان هەیە. 

٦- بەرهەمهێنانی (Bio-Polymer ) کە بەکاردەبرێت لە دروستکردنی (شانە ، قوماش ، کەلوپەلی ناوماڵ)

٤- بایۆتەکنۆلۆژی شین (Blue Biotechnology )

ئەم جۆرەی بایۆتەکنۆلۆژی تایبەتمەندە لە بواری ئاو دا(زەریا ، دەریا، ڕووبارەکان ، ...هتد) .

لە گرنگترین دەستکەوتەکانی :

١- لێکۆڵینەوە لە پێکهاتەی زیندەیی (زیندەوەری) زیندەوەرە ئاوییەکان لە زەریاو دەریاو ڕووبارەکاندا.

٢- لێکۆڵینەوە لە چۆنییەتی پێشخستن و گەشەپێدانی زیندەوەرە دەریاییەکان سازاندنیان لە ژینگە جیاوازەکاندا.

٣- لێکۆڵینەوە لە کاریگەری جۆرەکانی پیس بوون  کە ئەبێتەهۆی زیان گەیاندن بە زیندەوەرە دەریاییەکان بە هەموو جۆرەکانیانەوە.

٤- بەرهەمهێنانی چەندین جۆری ماددەی (ئەندامی و سروشتی) کە ئەبنەهۆی لەناوبردنی جۆرەکانی پیس بوونی دەریایی.

٥- بایۆتەکنۆلۆژی ژینگەیی (Environmental Biotechnology)

یەکێکە لە گرنگترین جۆرەکانی بایۆتەکنۆلۆژی ، کە گرنگی ئەدات بە بەکارهێنانی تەکنیکەکانی ئەم زانستە لە بواری ژینگەدا؛

گرنگترین دەستکەوتەکانی تا ئێستا :

١- بەرهەمهێنانی ماددەی کاراکان (چالاکەکان)(Active substances) بە بەکارهێنانی زیندەوەر بۆ ڕزگاربوون لە پیس بوونی خاک و ئاو( Bio-remediation ) .

٢- بەرهەمهێنانی ماددە چالاکەکان بۆ کەمکردنەوەی دیاردەی پیس بوونی خۆراکی و دیاردەی مەینی توێژاڵی سەرەوەی دەریاکان (Eutrophication ) کە بەشیوەیەکی زۆر لە ئەنجامی پیس بوونی ڕووبارەکان و دەریاو زەریاکانەوە ڕووئەدات ،بە زیادبوونی خەستی ئاوێتە نایترۆجینیەکان و فۆسفۆڕییەکان کە لەگەڵ ئاوی ئاوەڕۆ 

و ماددە پیشەسازییەکان هەڵگیراوە و ئەبێتەهۆی گەشەکردنی قەوزەو ڕووەکەهەڵواسراوەکان بە شێوەیەکی چڕ.

٣- بەرهەمهێنانی سوتەمەنی و غاز (Bio-fuels) کە بەشیوەی ئەندامی بەرهەمهێنراوە بۆ دروستکردنی وزەی خاوێن.

٤- بەرهەمهێنانی (Bio-indicator )ی دروستکراو لە ماددەی ئەندامی.

٥- دۆزینەوەی (Bio-assays) کە یارمەتیدەرە لە ناسینەوەی زۆرێک لە کردارە زیندەییەکان.

٦- بەرهەمهێنانی ماددەی کارایی زیندەیی کە هەڵدەستێت بە لەناوبردن یان چارەسەرکردنی پاشماوە بیۆلۆجییەکان(Bio waste treatment) وەک لە چارەسەری پاشماوەی ئاوەڕۆکاندا بە شیوەیەکی تەندروست بی ئەوەی کاریگەری خراپی هەبێت لەسەر ژینگە.

ئامادەکردن : ئالان 

سەرچاوە : لە ئینتەرنێتەوە

         ٢٠١٤   

Read More